Moldova’daki Ortodoks Hıristiyanlardan oluşan küçük Türk azınlık, SSCB’nin dağılmasından sonra kısa bir süre için bağımsızlık ilan etti. Ana dilleri Türkçe olmasına rağmen 135.000 Gagavuzun büyük bir kısmı artık Rusça konuşmaktadır.
Moldova’nın Gagavuz Özerk Bölgesi Başkanı Yevgeniya Gutsul ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasındaki görüşme, Kişinev-Komrat ilişkisindeki sorunları ve Gagavuz Türklerinin haklarını yeniden gündeme getirdi.
Gagauz Özerk Bölgesi Başkanı Gutsul, geçtiğimiz hafta Rusya’nın Soçi kentinde düzenlenen Dünya Gençlik Forumu toplantısına katıldı. Gutsul burada Rusya lideri Vladimir Putin ile de görüştü.
Moldova yönetimi Gutsul’un Putin’le görüşmesini hoş karşılamadı.
Gagavuz yönetimindeki Şor partisi yaptığı açıklamada, Moldova yönetiminin toplantı nedeniyle Gutsul’un gözaltına alınması için hazırlık yaptığını söyledi.
Aynı gün Moldova Devlet Başkanı Maya Sandu, Paris’te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile bir araya geldi.
Sandu toplantıya ilişkin yaptığı açıklamada, “Macron’la görüşmemiz, Rusya ve temsilcilerinin ülkeme daha fazla baskı uygulama yönündeki yeni girişimleri bağlamında gerçekleşiyor.” Dedi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mariya Zaharova, Sandu’nun yasanın arkasına saklanarak Gutsul’la hesaplaştığını söyledi.
Eski Moldova Cumhurbaşkanı İgor Dodon da Gutsul’un Rusya ziyaretiyle ilgili şunları söyledi: “Moldova’nın bölgesel yönetimlerine baskı yapıyorlar, onların faaliyetlerini engellemeye çalışıyorlar, maskeli gösteriler düzenliyorlar, bütçe gelirlerini kesiyorlar ve içeriden destekleri olmadığı için” ülke, bunu Moldova dışında arıyorlar.” değerlendirmesini yaptı.
Kişinev ile Komrat arasındaki gerilim seçimlerde de hissedildi
Muhalefetteki Şor partisine üye olan ve Rusya yanlısı politikalarıyla tanınan Yevgeniya Gutsul, Mayıs 2023’te Gagavuz Özerk Bölgesi’nde yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazandı.
Bölgede cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılacağı gün Moldova Yolsuzlukla Mücadele Merkezi, Gagavuz Özerk Bölgesi Merkez Seçim Komisyonu’nda “usulsüzlük yapıldığı” gerekçesiyle arama yaptı.
Moldova Devlet Başkanı Maya Sandu, “Seçimler sırasında çok sayıda ihlalin işlendiğine şüphe yok” dedi. Gagavuz Özerk Bölgesi’nin dönemin başkanı Irina Vlah, bu açıklamayı kullanarak Moldova yönetimine tepki göstererek, “Seçim organlarımız baskı altında” dedi. bir açıklama yaptı.
Vlah, bölgenin statüsüne saygı gösterilmesi gerektiğini vurguladı.
Başkan seçilen Gutsul, kendisinin ve ailesinin baskıyla karşı karşıya olduğunu da söyledi.
Gagauz Özerk Bölgesi’nin başkenti Komrat’ta da seçim komisyonunda yapılan aramalar nedeniyle protestolar yaşandı.
Başkan Gutsul’un hükümete girişi henüz onaylanmadı
Başkan Sandu, Yevgeniya Gutsul’un seçilmesinin ardından Gagavuz Özerk Bölgesi Başkanı’nın hükümete girişini henüz onaylamadı.
Bu hukuk dışı durum Kişinev ile Komrat arasındaki ilişkileri olumsuz etkiliyor.
Bölgenin özerklik haklarının işleyişinde sorunlar var
Gagavuz Türkleri, Moldova’da 1994 yılında elde edilen özerk statüye sahip bir halk olarak tanınmasına rağmen haklarını kullanma konusunda sorunlarla karşılaşmaya devam etmektedir.
Gagavuz Özerk Bölgesi’ni kuran yasanın, Moldova’da 1994’ten bu yana çıkarılan yasalarla uyumlu hale getirilmesi mümkün değil.
REKLAMBu durum özerkliğin işleyişi ve bu kapsamda verilen yetkilerin tam olarak kullanılması konusunda belirsizliklere yol açmaktadır.
Bu belirsizlikler Gagavuz yönetiminde hangi görev veya yetkilerin, hangilerinin merkezi hükümette olması gerektiği konusunda tartışmalara yol açabilmekte ve Gagavuz halkının çeşitli uygulamalarda özerklik haklarını kaybetmesine neden olabilmektedir.
Özerklik statüsü Anayasada güvence altına alınmalı
Bu kapsamda Moldova yönetiminin, Moldova’nın bölgesel idari yapısı, idari yerinden yönetim ve yerel kamu yönetimine ilişkin 2017 yılında hazırlanan üç yasa tasarısını onaylaması bekleniyor.
Gagauz Özerk Bölgesi’nin özerk statüsünün Moldova Anayasası’nda güvence altına alınmaması sorunu da Gagavuz halkı açısından hayati önem taşıyor.
Moldova’da çeşitli alanlarda reformlar uygulanırken Gagavuz Özerk Bölgesi özel statüsü nedeniyle bu fırsatlardan yararlanamayabilir.
REKLAMBu durum Gagauz Özerk Bölgesi’nin ülkenin yerel kamu yönetimi sisteminde sıradan bir bölge olarak görülmesine neden olmaktadır.
Gagauz Özerk Bölgesi, statüsünün belirsizliği nedeniyle merkezi hükümetin vergi sisteminde yaptığı değişikliklerden olumsuz etkilenmiş ve vergi toplama hakkını kaybetmiştir.
Moldova’da oluşturulan vergi bölgelerinin merkeze bağlı olması Gagavuz Türklerinin ekonomik ve sosyal bağımsızlığa ulaşmasını zorlaştırmaktadır.
Kişinev ile Komrat arasındaki bir diğer siyasi farklılık ise Rusya-Ukrayna savaşıyla ilgili.
Moldova, Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşta Batılı devletlerin yanında yer alırken Gagavuz yönetimi tarafsız kalmayı tercih ediyor.
REKLAMGagavuz yönetimi Ukrayna’dan gelen mültecilere insani yardım sağlamayı ihmal etmiyor.